Η Γλώσσα στη ζυγαριά του κέρδους

Τα παιδιά καλούνται πάλι να επικοινωνήσουν µεταξύ τους και µε την κοινωνία ουσιαστικά χωρίς γλωσσικό όργανο. Αλαλα και αφασικά. Αραγε πόσες λέξεις θα χαθούν από το ήδη ισχνό λεξιλόγιό τους και αυτή τη χρονιά; Οι δάσκαλοι ίσως να βρίσκονται στη θέση τους, αλλά η γλώσσα παραµένει στην εξορία εδώ και πολλές δεκαετίες. Δεν έχουν αποµείνει παρά µόνο µερικά θραύσµατα από το ιστορικό της σώµα, που µοιάζει πια µε δάσος υλοτοµηµένο από απερίσκεπτους ανθρώπους. Παλεύουν τα παιδιά να τα συνταιριάξουν σε νοήµατα, σε µια εποχή κατά την οποία οι πληροφορίες συµπυκνώνονται σε ολοένα και πιο µικρά και πρακτικά «πακέτα», µε ολοένα και περιορισµένο περιεχόµενο.

Οι διάλεκτοι και οι γλώσσες του κόσµου υποχωρούν σε µεγάλους αριθµούς. Κάθε δέκα µέρες χάνεται µία, γράφει ο συγγραφέας Αλεξ Ρόουζ στο περιοδικό του αµερικανικού πανεπιστηµίου Ντρέξελ. Το 40% από αυτές κινδυνεύει σήµερα µε εξαφάνιση. Για τον θάνατο των γλωσσών γράφει και ο Κ. Ντέιβιντ Χάρισον στο οµώνυµο βιβλίο του. Και εκφράζει τις ανησυχίες του. Γιατί η γλώσσα µάς δείχνει πώς δουλεύει το µυαλό. Κάθε απώλειά της σηµαίνει πως κλείνει για πάντα η πόρτα σε έναν απέραντο πλούτο γνώσεων. Η γνώση συχνά είναι ενσωµατωµένη µέσα στην ίδια τη γλώσσα. Οταν ένας πολιτισµός εγκαταλείπει τη µητρική του γλώσσα, όπως συµβαίνει µε την επικράτηση των παγκοσµιοποιηµένων γλωσσών (αγγλικής, αµερικανικής, ισπανικής), χάνεται για πάντα ένας ανεκτίµητος πλούτος γνώσεων. Ο λαός των Καγιάπο, ας πούµε, λέει τη µέλισσα µε 85 διαφορετικές λέξεις. Καθεµιά εξειδικεύει τις απειροελάχιστες διαφορές των µελισσών στον τρόπο πτήσης, στα τελετουργικά ζευγαρώµατος, στην κατασκευή της κερήθρας. Αν η γλώσσα τους χαθεί, θα χαθεί µαζί της και ο πλούτος των µελισσοκοµικών τους γνώσεων.

Η γλώσσα είναι µια αποθήκη της µυθικής και ιστορικής κληρονοµιάς ενός πολιτισµού. Οι ιστορίες που περνούν από γενιά σε γενιά µε την προφορική παράδοση χάνονται αµετάκλητα από τη στιγµή που θα πεθάνει και ο τελευταίος άνθρωπος που µιλάει αυτή τη γλώσσα. «Τι θα ήταν σήµερα ο δυτικός πολιτισµός χωρίς ολύµπιους αθάνατους σαν τον Δία και την Ηρα, τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο, τον Ποσειδώνα, τον Αρη, τον Ερµή, την Αφροδίτη ή θνητούς σαν τον Νάρκισσο, τον Ενδυµίωνα, τον Πυγµαλίωνα, τον Περσέα, την Ηλέκτρα, τον Οδυσσέα;» αναρωτιέται ο Χάρισον.

«Οι θρύλοι τους ενέπνευσαν αναρίθµητες αφηγήσεις ανά τους αιώνες. Αραγε πόσες τέτοιες αφηγήσεις θα τα καταφέρουν σήµερα να περάσουν στην επόµενη γενιά;».

Ποιοι είµαστε εµείς που θα πούµε στα παιδιά µας να διατηρήσουν τη γλωσσική τους κληρονοµιά, έστω κι αν αυτό τους κοστίσει την πρόσβαση σε πιο πρακτικές σπουδές που οδηγούν σε πιο επικερδή καριέρα; αντηχεί ο αντίλογος. Οµως, καθώς οι γλωσσικές σπουδές υποχωρούν µπροστά στην επικράτηση του πρακτικού και προσοδοφόρου, οι αξίες που απειλούνται σήµερα µε εξαφάνιση είναι η γνώση, η παράδοση και το κάλλος. Είναι αυτά πράγµατα που µπορούν να ζυγιστούν µε την εξίσωση κόστος - κέρδος;

Ρούσσος Βρανάς