Πότε ξεκινάει η παρακμή ενός πολιτισμού?

Η Ελλάδα βιώνει όλο και πιο έντονα τα σημάδια μιας βαθιάς κρίσης. Η επιμονή μας, ωστόσο, να αντιμετωπίζουμε την κρίση ως αποκλειστικά οικονομική, θεωρώντας την πολιτική συνέπεια ή συνέχεια της πρώτης (καθώς μοιάζει αδύνατο να διακρίνει κανείς τα όριά τους) θυμίζει εκείνον που βλέπει το δέντρο και χάνει το δάσος.

Μια εμμονή που σύμφωνα με τον Γαλλορουμάνο στοχαστή Εμίλ Σιοράν, αποτελεί το κατ’ εξοχήν πειστήριο για την ύπαρξη του δάσους, ατράνταχτη απόδειξη ότι η κρίση είναι πρωτίστως εθνική, συλλογική, κοινωνική, πνευματική, μεταφυσική. Το επιχείρημα απορρέει από το νεανικό του βιβλίο «Περί Γαλλίας», το οποίο φωτίζει ανέλπιστα και το δικό μας παρόν. Το παθιασμένο και οξυδερκές αυτό κείμενο ανιχνεύει στο κουρασμένο κορμί τής αυτάρεσκα αλαζονικής Γαλλίας τα σημάδια της ιστορικής παρακμής, τα οποία (κατ’ αντιστοιχία) κι εμείς ψηλαφούμε στο επαρχιώτικα ψωροπερήφανο της νεότερης Ελλάδας.

«Πότε ξεκινάει η παρακμή ενός πολιτισμού; Οταν τα άτομα που τον συνθέτουν δεν θέλουν πλέον να πέφτουν θύματα οιωνδήποτε ιδεωδών, πιστεύω κι εν τέλη της ίδιας της συλλογικότητας. [...] Τίποτε πιο επικίνδυνο από την επιθυμία του ατόμου να μην γελαστεί. Κάθε πολίτης μετατρέπεται σε μια μικρή εξαίρεση, το άθροισμα των οποίων συνιστά το ιστορικό έλλειμμα του έθνους». Πολλαπλασιαζόμενη η ατομική «διαύγεια» (ένα εξ ορισμού σπάνιο δώρο για ολίγους) καταλήγει απαρέγκλιτα στην τύφλωση. Η Ελλάδα, αντίστοιχα, απαρτίζεται από δέκα εκατομμύρια άτομα που οσμίζονται την απάτη της ιδιοτέλειας στην παραμικρή πτυχή του βίου τους, υποπτευόμενα διαρκώς τον διπλανό τους. Ετσι «τα έθνη μουμιοποιούνται στην αμφιβολία», υποστηρίζει ο Σιοράν.

«Η Παρακμή δεν είναι παρά η αποκλειστική λατρεία της ζωής». Οταν κανείς πιστεύει στο τομάρι του περισσότερο από οποιαδήποτε «ιδέα», συμπεριλαμβανομένης της «ελευθερίας», που για τους Ελληνες υπήρξε ανέκαθεν υπέρτερο της ιδέας αγαθό. Τα έθνη όμως πεθαίνουν όταν δεν υπάρχει τίποτα για το οποίο να αξίζει κανείς να πεθάνει, λέει ο Σιοράν.

Και δυστυχώς για τη μεγιστοποίηση της απόλαυσης δεν πεθαίνει κανείς. Θα ήταν μια μεγάλη αντίφαση. Ισως «αναγκαστεί» να κλέψει.

Σπύρος Γιανναράς