Τα πρόσωπα του πολέμου

Ο Μάικλ Ρίγκαν δεν μπορεί να πάρει τα μάτια του από τη φωτογραφία επάνω στο σχεδιαστήριό του -ένα νεαρό άνδρα που κρατά στην αγκαλιά του ένα μωράκι τυλιγμένο στην αμερικανική σημαία και στο γυμνό στήθος έχει τατουάζ «Μόνον ο Θεός μπορεί να με κρίνει».
Ο Ρίγκαν σχεδιάζει με μολύβι το πορτρέτο του, με την ταχύτητα της εμπειρίας -έχει ήδη ζωγραφίσει περισσότερα από 10.000 ξεκινώντας από διασημότητες. Πολιτικοί, ηθοποιοί έχουν περάσει από το εργαστήριό του στο Εντμοντς του Σιάτλ, ο καλλιτέχνης έχει πουλήσει πολλές προσωπογραφίες σε υψηλές τιμές.

Ο νεαρός της φωτογραφίας δεν είναι διάσημος. Ηταν ο Τζέισον ΜακΛέοντ από το Κρίσταλ Λέικ του Ιλινόις, εμπειρογνώμων στον αμερικανικό στρατό, που έχασε τη ζωή του πέρσι στα τέλη Νοεμβρίου στο Πασμούλ του Αφγανιστάν σε επίθεση των Ταλιμπάν. 22 ετών.

Ο Ρίγκαν ζωγραφίζει εδώ και χρόνια πορτρέτα πεσόντων στρατιωτών. Κάποια στιγμή αποφάσισε να ασχοληθεί αποκλειστικά με τα θύματα σε Ιράκ και Αφγανιστάν, αρχικά Αμερικανούς. Αργότερα έλαβε αιτήσεις από συγγενείς θυμάτων από Βρετανία, Καναδά και Γερμανία. 4.712 έχουν χαθεί μέχρι στιγμής στο Ιράκ, 1.738 στο Αφγανιστάν - και κάθε μέρα προστίθενται κι άλλοι. Ο Ρίγκαν σκιτσάρει, αλλά, κατά τον ίδιο, δεν είναι εύκολο. Κάθε πορτρέτο είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, μια ξεχωριστή προσωπική ιστορία.

Παρ' όλα αυτά, είναι αποφασισμένος να συνεχίσει. Σκοπός του, να δώσει ένα πρόσωπο στον πόλεμο και να «προφυλάξει» τους νεκρούς από την απανταχού λησμονιά. Συγχρόνως συμμετέχει στη διαδικασία του πένθους, αφού για την οικογένεια η διατήρηση της μνήμης ενός προσώπου αποτελεί απόδοση σεβασμού στη μορφή που έφερε ο άνθρωπός τους. Ο ίδιος αποκαλεί το σύνολο των συγκεκριμένων έργων του «Fallen Heroes Project» (Σχέδιο των Πεσόντων Ηρώων) και, βεβαίως, πρόκειται για έργο ζωής. Μέσα στα έξι χρόνια που ασχολείται μ' αυτό έχει σκιτσάρει περισσότερα από 2.000 πορτρέτα, αρχής γενομένης από την παράκληση χήρας ενός τραυματιοφορέα στις αρχές του πολέμου στο Ιράκ.



Εκτός των πορτρέτων διασημοτήτων, ο Ρίγκαν ασχολούνταν με τον σχεδιασμό λογοτύπων για Πανεπιστήμια και πίστευε ότι θα συνέχιζε στο ίδιο μοτίβο. Ομως, από το αίτημα της χήρας κάτι κινήθηκε έντονα μέσα του. Ο ίδιος ξέρει από πόλεμο, υπηρέτησε στο Βιετνάμ στην 3η μεραρχία πεζοναυτών, όπου κάθε βδομάδα σκοτώνονταν κατά μέσο όρο 700 άνδρες. Από τότε ζωγράφιζε τους συντρόφους του και συχνά αυτά τα σκίτσα ήταν τα μόνα που απέμεναν απ' αυτούς. Κι από τότε τον βασάνιζε το ερώτημα, γιατί εκείνος γλίτωσε και σκοτώνονταν άλλοι.

Μετά τον τραυματιοφορέα αποφάσισε να ζωγραφίζει τα πορτρέτα πεσόντων χωρίς αμοιβή, του αρκούσαν τα χρήματα που είχε κερδίσει από τις προηγούμενες δουλειές του. Εκτός αυτού, πίσω από τα πορτρέτα των ηρώων υπήρχε ένας συγκεκριμένος σκοπός. Σήμερα λαμβάνει καθημερινά δεκάδες αιτήματα και φωτογραφίες και όταν ετοιμάζονται τα πορτρέτα, τα ταχυδρομεί με μια συνοδευτική επιστολή με λίγα παρηγορητικά λόγια.

Ο Τζ. ΜακΛέοντ ήταν το πορτρέτο Νο 2.078, τη φωτογραφία του έστειλε ο διοικητής του, που είχε περάσει την τελευταία μέρα πριν από την αναχώρηση της μονάδας με την οικογένεια ΜακΛέοντ και η σύζυγος του πεσόντος τον είχε ξεπροβοδίσει λέγοντας να προσέχει τον Τζέισον. «Προσπαθώ να "πιάσω" μια συγκεκριμένη έκφραση πιο κοντινή για τους οικείους του» αποκαλύπτει ο Μ. Ρίγκαν. «Μερικές φορές το κατορθώνω κι αυτό συντελεί σε κάποια ανακούφιση, όπως μου γράφουν οι συγγενείς». Μελετά τη φωτογραφία καλά και ποτέ δεν σκέφτηκε να κερδίσει χρήματα από το έργο αυτό. Κάποτε αναζήτησε έναν χρηματοδότη, «αλλά εκείνος αποζητούσε την εμπορική εκμετάλλευση του σχεδίου, έτσι η συνεργασία ακυρώθηκε».

Ο Μ. Ρίγκαν δεν είναι εκ πεποιθήσεως ειρηνιστής, πιστεύει πως «υπάρχει κακό στον κόσμο και πρέπει να καταπολεμηθεί». Ομως, βαθιά του επιθυμία είναι με τα πορτρέτα του να ενώσει έστω και λιγάκι τον κόσμο, που διχάστηκε λόγω των πολέμων στον Τίγρη και στον Ινδικό Καύκασο. Και η αλήθεια είναι ότι ο πόνος για την απώλεια αγαπημένων προσώπων φέρνει πολύ κοντά τις οικογένειες, είτε πρόκειται για το Εντμοντσον του Καναδά, το βρετανικό Λίνκολνσαϊρ ή το Τζάκσονβιλ της Φλόριδας.

Ενας στρατηγός τού έθεσε την ερώτηση πόσο καιρό ακόμη σκέφτεται να ζωγραφίζει πορτρέτα, πέντε, δέκα χρόνια; Ο Ρίγκαν δηλώνει ότι δεν εννόησε την ερώτηση και πως «θα ζωγραφίζει όσο συνεχίζουν να σκοτώνονται στρατιώτες». Ο Αμερικανός καλλιτέχνης είναι σίγουρος ότι με τον καιρό όλο και περισσότεροι θα τον αποζητούν. Είναι 62 ετών και ετοιμαζόταν να αραιώσει τις επαγγελματικές του δραστηριότητες για να 'χει περισσότερη ησυχία. Αλλά αυτό ήταν πρωτύτερα...